Gesaan ini berikutan keputusan Menteri Fahmi Fadzil untuk merombak hak eksklusif DNB sebagai pemborong tunggal kepada dwi pemborong menjelang awal tahun hadapan. Fahmi mengumumkan mulai tahun hadapan negara akan mempunyai dua entiti pemborong rangkaian 5G negara.
Menurut pengkritik, kegagalan membuat perubahan itu sekarang, bukannya tahun hadapan, akan menyekat persaingan dan menghalang pertumbuhan sektor telekomunikasi.
Bagaimanapun isu terbesar sejak awal keputusan pelaksanaan pemborong tunggal (single wholesale network – SWN) dalam perkhidmatan 5G ialah pertarungan idea antara monopoli dan pasaran bebas.
Bagai kebanyakan perniagaan, pasaran bebas adalah model yang akan memberi perkhidmatan terbaik kepada pengguna.
Walau bagaimanapun ia agak berbeza dalam pelaksanaan projek-projek yang memerlukan infrastruktur seluruh negara dengan kos berbilion ringgit.
Salah tanggapan monopoli adalah titik perbalahan yang pertama. Pengkritik melabelkan keputusan itu sebagai langkah monopoli, berpotensi menyekat persaingan. Walau bagaimanapun, perspektif ini mengabaikan sifat unik projek infrastruktur.
Tidak seperti pasaran biasa, infrastruktur, seperti rangkaian 5G, sering mendapat manfaat daripada kawalan berpusat (unified control) disebabkan skala dan skop ekonomi.
Contoh
Sejajar dengan amalan global, banyak negara telah menggunakan strategi yang sama untuk pelancaran 5G.
Sebagai contoh, strategi Korea Selatan untuk menggalakkan tiga syarikat telekomunikasi utamanya bekerjasama dalam membina rangkaian 5G tunggal telah berjaya. Pendekatan ini telah membantu mengelakkan infrastruktur berlebihan dan mengurangkan kos.
Selain itu, faedah monopoli, khususnya dalam sektor utiliti, didokumentasikan dengan baik. Contohnya, Sewage and Water Supply Ltd., Rybnik, Poland, beroperasi sebagai monopoli semula jadi dalam sektor perbandaran.
Struktur monopoli membolehkan pendekatan yang lebih diselaraskan dan seragam kepada penilaian dan maklum balas pekerja, yang boleh membawa kepada peningkatan prestasi dan kepuasan pekerja.
Begitu juga, dalam sektor penjagaan kesihatan, kajian tentang faedah perisian pengurusan kes (CMSW) untuk profesional penjagaan kesihatan di Jerman mendedahkan penjimatan kos yang ketara, pengurangan dalam kemasukan berlebihan data pesakit dan pencegahan kes pintu pusingan intensif kos. Faedah-faedah ini diwujudkan kerana kawalan berpusat dan pengurusan sistem penjagaan kesihatan, yang merupakan ciri monopoli.
Dari monopoli kepada duopoli
Keputusan menteri membenarkan dua entiti pemborong 5G bukanlah perubahan monopoli kepada pasaran bebas seperti yang digambarkan. Sebaliknya ia hanya perubahan daripada monopoli kepada duopoli.
Lebih membimbangkan, ketika dalam model monopoli kerajaan mempunyai kawalan ke atas pemborong tunggal 5G – DNB, dalam duopoli kerajaan akan mewujudkan dua entiti swasta yang menjadi pemborong dan pembekal 5G kepada semua telko ini.
Sebenarnya rakyat tidak mendapat gambaran sebenar mengenai monopoli 5G negara. Kita dikaburi oleh kempen syarikat telekomunikasi (telco) tertentu tertentu yang mahu meneruskan keuntungan besar-besaran seperti dalam segmen 4G.
DNB bukanlah monopoli dalam segmen pengguna. Ia hanya monopoli dalam segmen pemborong. Ini kerana kerajaan, pada tahun 2021, berpendapat, sebuah syarikat yang membina infrastruktur 5G ke seluruh negara akan merendahkan kos pelaksanaan seterusnya akan merendahkan kos kepada pengguna.
Pada masa kini DNB menawarkan harga 13 sen setiap gigabit (GB) kepada Telko. Ini merupakan antara kadar terendah untuk perkhidmatan tersebut di seluruh dunia.
Malah ia jauh lebih rendah dari harga 4G negara yang ditanggung secara berasingan oleh telko pada masa kini.
Mengapa ia lebih murah adalah asas dalam perniagaan. cost versus volume adalah faktor utama.
Dalam model pemborong tunggal/monopoli kita memerlukan RM16 bilion untuk membina infrastruktur dan pengurusan 5G di seluruh negara. Katakan kita ada 15 juta pengguna 5G.
Manakala dalam model duopoli ini, kita ada dua syarikat yang akan membina infra di seluruh negara. Ia akan melibatkan kos sekitar RM25-30 bilion bagi kedua-dua syarikat. Jumlah pengguna tetap sama 15 juta.
Model duopoli atau dua rangkaian borong ini akan menghasilkan kapasiti 5G pada kos 50 peratus lebih tinggi berbanding rangkaian borong tunggal. Siapakah akan menanggung kos ini pada akhirnya? Sudah pasti pengguna.
Namun lebih kritikal ialah sekiranya entiti A dan B yang menjadi pemborong rangkaian 5G ini adalah telko tertentu. Ini bermakna mereka akan mempunyai kelebihan persaingan berbanding telko lain.
Katakanlah Entiti A dikuasai oleh CelcomDigi dan Entiti B dikuasai oleh Maxis. Mereka ini akan menawarkan 5G secara langsung kepada pengguna, dan juga membekalkan 5G kepada telko lain.
Walaupun ada sistem harga siling, ia akan mewujudkan persaingan tidak adil kerana telko yang menguasai lesen pemborong boleh menawarkan harga yang lebih rendah kepada pengguna mereka dan mengenakan kadar yang lebih tinggi kepada telko lain.
Kesimpulan
Kerumitan dan kos membina dan menyelenggara rangkaian 5G adalah sangat besar. Mempunyai beberapa syarikat yang menduplikasi usaha ini boleh menyebabkan ketidakcekapan dan kos yang lebih tinggi, yang akhirnya boleh diserahkan kepada pengguna.
Pemberian hak eksklusif DNB boleh membawa kepada beberapa manfaat yang berpotensi.
Pembuatan keputusan yang diperkemas adalah salah satu kelebihan yang paling ketara. Dengan satu entiti yang mengawal, keputusan boleh dibuat dengan cepat dan cekap, tanpa memerlukan rundingan panjang antara pelbagai pihak.
Ini telah mempercepatkan proses pelancaran, membawa 5G kepada pengguna dengan lebih pantas.
Piawaian pelaksanaan yang seragam adalah satu lagi faedah yang berpotensi. Dengan kawalan DNB, rangkaian 5G boleh dibina mengikut piawaian tunggal yang tinggi, memastikan kualiti yang konsisten di seluruh negara.
Selain itu, ia boleh menghalang pertindihan infrastruktur yang tidak perlu, yang membawa kepada penjimatan kos yang boleh disalurkan kepada pengguna.
Walaupun kebimbangan yang dibangkitkan terhadap hak eksklusif DNB untuk pelancaran 5G adalah sah, analisis komprehensif menunjukkan bahawa keputusan ini berpotensi memberi manfaat kepada perjalanan Malaysia ke arah transformasi digital.
Adalah penting untuk memantau proses pelaksanaan dengan teliti untuk memastikan bahawa potensi manfaat direalisasikan dan kepentingan semua pihak yang berkepentingan dilindungi.
Daripada membatalkan perintah menteri, usaha harus ditumpukan pada memastikan DNB beroperasi secara telus dan bertanggungjawab, menunaikan janjinya untuk membawa 5G berkualiti tinggi dan mampu milik kepada semua rakyat Malaysia.
